Odbrana doktorske disertacije koleginice msr Kristine Pejković „Evoluciona teorija nasilja: ka konsilijentnom objašnjenju“biće održana u subotu 04. marta u 12h u Kino sali Filozofskog fakulteta u Novom Sadu.
Tekst disertacije disertacije možete pronaći ovde.
Četvoročlanu komisiju za ocenu i odbranu doktorske disertacije čine:
- prof. dr Dejan Janković, predsednik
- doc. dr Aleksandra Trogrlić, član
- prof. dr Aleksej Kišjuhas, član
- prof. dr Marko Škorić, mentor
Apstrakt disertacije
Predmet ovog istraživanja jesu analiza i sinteza saznanja iz bioloških, psiholoških, antropoloških i socioloških teorija o nasilju, sa ciljem formiranja i izgradnje konsilijentnog objašnjenja.
Uprkos tome što ne postoji opšteprihvaćena definicija nasilja, ono, najšire rečeno, predstavlja oblik ponašanja koje je usmereno na nanošenje štete, povređivanje ili ubistvo drugog, drugih i/ili samog sebe, te može da bude usmereno ka sebi, direktno (interpersonalno) i kolektivno. Nasilje usmereno ka samom sebi podrazumeva samopovređivanje ili samoubistvo. Direktno nasilje jeste ponašanje sa ciljem nanošenja štete i/ili povređivanja drugog ili drugih, i misli se prvenstveno na pojedinačne slučajeve silovanja, ubistva, grupne tuče i slično. Kolektivni slučajevi ispoljavaju se, na primer, kao ratovi i revolucije i podrazumevaju određeni stepen udruživanja i organizacije
Zbog svoje složenosti, nasilje je predmet proučavanja različitih nauka i zahteva konsilijentno objašnjenje koje se zasniva na pretpostavci o mogućnosti unifikacije naučnog znanja sa ciljem postizanja epistemološkog kontinuiteta. U 20. veku, termin konsilijencija popularizovao je Edvard Vilson, smatrajući da je moguće pomiriti tri velike grane znanja: prirodne nauke, društvene nauke i humanističke discipline (Wilson 1998). Konsilijentno objašnjenje zahteva sintezu saznanja iz različitih nauka i naučnih disciplina koje se bave istim problemom radi formiranja koherentnih zaključaka o datoj pojavi. U prirodnim naukama, pitanje epistemološkog kontinuiteta daleko je manje kontroverzno nego u društvenim, te se često govori o kontinuitetu između fizike, hemije i biologije. Postoje i društveni i epistemološki razlozi zbog kojih se on najčešće zanemaruje u društvenim naukama. Današnja popularnost postmodernizma, poststrukturalizma i sličnih relativističkih orijentacija svedoči o nedostatku želje društvenih naučnika da tragaju za vezama među naukama, te samo mali broj naučnika želi da napravi analognu vezu između biologije, psihologije i antropologije/sociologije. S druge strane, postoje i ideje i strahovi da nije ni poželjno uspostaviti ovaj intelektualni kontinuitet, zato što podseća na redukcionizam, koji se najčešće kritikuje u sferi društvenih nauka. I konačno, nije mali broj autora koji smatraju da ga zbog prirode znanja društvenih nauka nije ni moguće postići. U ovoj doktorskoj disertaciji zastupa se teza da je makar umerena konsilijencija moguća i u društvenim naukama, što se pokazuje na problemu nasilja.
Prema Vilsonu, različite nauke proučavaju različite nivoe analize fenomena i potrebna je njihova kooperacija kod pitanja gde se ti nivoi preklapaju. On odnos među naukama konceptualizuje preko pojmova disciplina i antidisciplina, gde se antidisciplina bavi fundamentalnijim procesima i fenomenima od discipline. Tako biologija predstavlja antidisciplinu društvenim naukama i Vilson smatra da ih je moguće povezati. U tom smislu, ukoliko naučnik proučava neki problem, potrebno je da izučava svoju disciplinu, njenu antidisciplinu i pogranične nauke ili naučne discipline koje se bave tim predmetom. U srži konsilijentnog objašnjenja jeste i evolucioni pristup, koji ima veliki potencijal za unifikaciju sa drugim naukama. Primer za pristup psihologije koji se u velikoj meri oslanja na saznanja iz različitih nauka (arheološke nalaze, studije o ljudskoj anatomiji, etološke i antropološke studije tradicionalnih društava) jeste evoluciona psihologija, koja neretko predstavlja premošćujuće polje između prirodnih i društvenih nauka. Umerena konsilijencija u ovom slučaju odnosi se na inkorporiranje osnovnih saznanja iz biologije i evolucione psihologije o nasilju u sociološka objašnjenja i teorije. Ovaj princip opravdan je i pod pretpostavkom da saznanja iz različitih nauka treba da teže ka konzistentnosti, pogotovo ako objašnjavaju isti problem.
U skladu sa tim, u ovom radu biće analizirana saznanja o nasilju iz socioloških i bioloških teorija koje su u odnosu disciplina–antidisciplina, i saznanja iz evolucione psihologije kao premošćujućeg naučnog polja.
Osnovni cilj ovog istraživanja jeste sinteza saznanja iz biologije i društvenih nauka radi formiranja konsilijentnog objašnjenja nasilja. Posredni cilj jeste ukazivanje na pogrešno poistovećivanje inkorporiranja bioloških saznanja u sociološke teorije sa biološkim determinizmom. U biologiji je uveliko prevaziđen ovaj koncept zbog svesti o procesu epigeneze koji ukazuje na uticaj sredinskih faktora na ispoljavanje gena. Istovremeno proces epigeneze predstavlja biološki koncept koji ukazuje na važnost proučavanja društvenog i kulturnog okruženja koje, takođe, posredno i neposredno utiče na biološke faktore ponašanja.U prvom poglavlju predstavljena je konceptualna i tipološka analiza nasilja. Analizirani su osnovni problemi u vezi sa definisanjem nasilja, razlikovanjem nasilnog od nenasilnog ponašanja i kriterijumima na osnovu kojih je moguće prepoznati određene tipove nasilja. Drugo poglavlje odnosi se na analizu koncepta konsilijencije i mogućnosti njene primene u društvenim naukama. U vezi sa tim kao osnovni problemi izdvajaju se: opšte pitanje o mogućnosti ujedinjenja nauke, problem naučnog redukcionizma, ograničavajući faktori u vezi sa primenom konsilijentnog objašnjenja u sociologiji i evolucioni pristup koji je važan jer ima najveći potencijal za unifikaciju saznanja iz prirodnih i društvenih nauka. U trećem poglavlju predstavljene su biološke osnove nasilnog ponašanja. Ljudsko nasilje analizirano je kroz širi biološki kontekst i uporednu analizu agresivnosti ljudi i neljudskih životinja. Zatim, predstavljena su saznanja o genetskim osnovama nasilnog ponašanja, kao i o neuroanatomiji ljudske agresivnosti.
Nakon toga, četvrto poglavlje posvećeno je saznanjima iz evolucione psihologije. Dokazi o nasilju iz evolucione psihologije potvrđeni su kroz različite nauke koje su, takođe, analizirane, a to su arheološka, etnografska i antropološka saznanja, kao i studije o ljudskoj anatomiji koje svedoče o evolucionoj prošlosti ljudi. Takođe, predočen je odnos evolucione psihologije i kulturne psihologije radi dokazivanja komplementarnosti ova dva pristupa koja ukazuju na međuuticaj sociokulturnog okruženja i bioloških predispozicija za ispoljavanje nasilja.
Peto poglavlje predstavlja prikaz evolucione sociologije (biosociologije) nasilja. Prvo je predstavljeno opšte stanje u sociologiji nasilja kroz klasične i savremene eminentne sociološke teorije. Nakon toga su posebno razrađene teorije autora koji su zastupali biosociološki pristup kao što su: Hoskinova i Elisova neuroandrogena teorija nasilja, Mazurov recipročni model lučenja testosterona i društvene interakcije, kao i Volšova biosociološka kriminologija. Šesto poglavlje je zaključno i predstavlja sintezu svih prethodnih saznanja o nasilju preko Tinbergenova četiri problema, kao i ukazivanje na osnovne probleme u vezi sa biosociologijom nasilja.
(Pejković, 2022)